Kuş gözlemciliği nedir? Kuş gözlemciliği rekreasyonel olarak kuşların doğal ortamında izlenmesidir. Kuşlar ve yaban hayatı, doğa ve çevre hakkında bilgi edinmenin yanı sıra biraz egzersiz yapmanın ve temiz havanın tadını çıkarmanın muhteşem bir yoludur ve vatandaş biliminin harika bir örneğidir. Kuşlar, çevre koşullarının izin verdiği ölçüde varlığını sürdürebilir. Yapılan doğa araştırmalarında sulak alan tahribatı, orman kaybı, fazla tarım ilacı kullanımı gibi konularda kuşların bizi önceden uyardığı anlaşılmıştır. Bu sebeple kuş gözlemciliği hem kuşları ve kuş popülasyonlarını izlemek hem de doğayı izlemenin ve korumanın en akıllıca yollarından biridir. Türkiye’de istatistiksel olarak kaç kuş gözlemcisi var şuan için belirsizidir. Ancak doğa ve çevre bilincinin gelişmesi, internet ve TV doğa programları, şehir yaşamından kaçıp doğada mola vermek isteyenlerin artması ve sosyalleşme gibi nedenlerle kuş gözlemciliği Türkiye’de hızla yaygınlaşan bir hobidir. Kuş Gözlemciliği Nerede Yapılır? İstediğiniz her yerde kuş gözlemi yapabilirsiniz. Çünkü kuşlar ormanlar, göller, bozkır ve denizler başta olmak üzere parklarda, bahçelerde hatta evinizin balkonundan baktığınızda oradadırlar. Türkiye hem zengin doğası hem de Avrupa ile Afrika arasındaki çok önemli göç yolu üstünde olması nedeniyle pek çok kuş türüne ev sahipliği yapmaktadır. Ülkemizde 490 adet kuş türü gözlemlenmiştir ve bu sayı kuş gözlemciliğinin yaygınlaşması ile her geçen yıl artmaktadır. Kuş Gözlemciliği Ne Zaman Yapılır? Ülkemizde her mevsim çeşitli kuş türleri görebilirsiniz. Her mevsim görülebilen kuşlar haricinde yaz veya kış göçmeni kuşlar, göç anında beslenmek ve dinlenmek için duran geçit kuşları ya da nerede ne zaman görüleceği belli olmayan rastlantısal konukları gözlemlemek mümkündür. Kuş gözlemciliği için gerekli zaman çok değişkendir. Öğle molasında yakınındaki bir parkta yarım saat dolaşıp kuş gözlemi yapabileceğiniz gibi, bir göl/deniz kıyısında saatler geçirebilir hatta bir ormanda günlerce kamp kurabilirsiniz. Ötücü kuşlar özellikle yaz aylarında sabah erken saatlerde ve akşam üzeri aktifken, büyük ve süzülerek uçan kuşlar, havanın ısındığı ve sıcak hava akımlarının oluştuğu saatleri beklerler. Baykuşların çoğu ise gece aktif olan kuşlardır. Kuş Gözlemciliği İçin Gerekenler -Doğru dürbünü seçin Dürbünler, kuşları yakından görebilmek için kullandığımız araç olduğundan kuş gözlemcisi için çok önemlidir. Dolayısıyla doğru dürbünü seçmek çok önemlidir. Daha önce hiç dürbün kullanmadıysanız, ilk kuş gözlemine çıkmadan önce nesnelere odaklanarak önceden biraz pratik yapın. -Odaklanma Öncelikle dürbününüzün odak noktasını ayarlamanız gerekecek. İyi bir dürbün çiftinde merkezi odak tekerleği ve gözleriniz arasındaki farklılıkları telafi etmek için kullanılan diyoptri odak ayarı bulunur. Hem merkezi odağı hem de diyoptri odaklamayı ayarlamak, dürbününüzden mümkün olan en net görüntüyü alacağınız anlamına gelir. Dürbünün iki merceği arasındaki mesafeyi, gözleriniz için doğru mesafe olacak şekilde ayarlayarak başlayın. Çok uzak veya birbirine çok yakınsa, görüş alanınızda siyah kenarlar göreceksiniz. Boşluğunuz tam olarak doğru ise, görüşünüz mükemmel bir daire olmalıdır. Ardından, ağaç, sokak tabelası veya bir binanın bir kısmı gibi odaklanacak bir şey bulun. Merkezi odak tekerleğini çevirin ve kaba bir odak elde etmek için her iki gözü açık tutun. Şimdi iyi odaklanmanız gerekiyor. Sağ gözünüzü kapatın ve odak çarkını ayarlayın. Şimdi sol gözünüzü kapatın ve diopter ayarını kullanarak görüşünüzü keskin bir odağa getirin. Her iki gözü de açtığınızda odak kristal netliğinde olmalıdır. Bu adımları tekrar etmezse, odak mükemmel olana kadar küçük ayarlamalar yapın. Odak doğru olduğunda, dürbününüzün görüntüsü üç boyutlu görünmeli ve gözleriniz çok çalışmak zorunda kalmamalıdır. Gözlerinizde herhangi bir gerginlik hissederseniz veya optiklerinizi kullanırken baş ağrısı çekerseniz, dürbünleriniz hizasız olabilir. Çoğu dürbün tedarikçisi bunları sizin için ayarlayabilecektir. -Kuşu Bulmak Acemi kuş gözlemcilerinin karşılaştığı birçok sorundan biri, dürbünlerini kuşa doğrultmaktır - kuş hala otururken bile. Kuş gözlemciliğine çıkmadan önce nesnelere odaklanmaya çalışarak biraz zaman harcayın, böylece sahadayken zorluk yaşamazsınız. Her şeyden önce, görüntülemek ve üzerine dik durmak için bir nesne seçin. Onunla yüzleşmek için ayaklarınız dahil tüm vücudunuzu çevirin. Başınızı kaldırın ve doğrudan nesneye bakın - sadece gözlerinizi değil, başınızın da yukarı doğru eğildiğinden emin olun. Şimdi başınızı hareket ettirmeden dürbünlerinizi kaldırın ve tam olarak gözlerinizin önüne koyun. Doğrudan nesneye baktığınızı göreceksiniz. Gözlerinizi kilitlemek ve dürbünlerinizi hizalamak için bu tekniği uygulayın ve bir süre sonra kendinizi otomatik olarak yaparken bulmalısınız. Kuş hareket ediyor olsa bile dürbünle kuş bulmayı çok daha kolay bulacaksınız. -Rehber Kitap Edinin Gözlemlediğiniz türleri arazide anlık olarak tanımlamanıza yardımcı olacak nitelikte görsel ve açıklayıcı bilgi içeren bir rehber kitap tüm kuş gözlemcileri için güzel bir referans kaynağıdır. -Gezinizi planlayın Gitmeyi planladığınız yeri önceden incelemek güzel bir gün geçirmenizin anahtarı olabilir. Yol tarifi, yolculuk süresi, gittiğiniz bölgede ihtiyaçlarınızı karşılayabileceğiniz alışveriş yeri, restoran veya wc olup olmadığı gibi bilgiler önceden hazırlık yapmanız için çok önemlidir. Görebileceğiniz kuş türleri en üst düzeye çıkarmak için, gezinize çok çeşitli habitatları dahil etmeye çalışın. -İyi giyinin Kuş gözlemciliğinde günün en iyi zamanı (en azından ilkbahar ve yaz aylarında) gün doğumunu takip eden saatlerdir. Ancak sabahın erken saatleri yazın bile, oldukça soğuk olabilir ya da günün herhangi bir saatinde ani bir yağmur yağabilir. Değişebilecek hava koşullarına hazırlıklıysanız kuş gözlemine devam edememeniz için hiçbir neden yoktur. -Kuş Listesi Tutun Gözlem yeri, tarih, saat, gözlem türü, hava durumu ve gördüğünüz türleri kayıt edin. Eğer bir kuşu ilk kez görüyor veya sesini duyuyorsanız detaylı bir şekilde yazmanız yada fotoğraflamanız tanımlamanız için faydalı olacaktır. Kuşların çeşitli davranışlarına ait bilgileri de (örneğin üreme davranışı, yuva malzemesi taşıması, vb.) mutlaka not edilmelidir. Bu bilgileri hem kendiniz için saklayabilir hem de ornito.org veritabanına ekleyip Türkiye kuşları hakkında daha fazla bilginin analiz edilip raporlanmasını sağlayabilirsiniz. Unutmayın ki doğal alanların ÖKA olabilmesi alanda gözlemlenen kuş türü sayısının düzenli olarak kaydının tutulması ve rapor edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, gözlemlenen kuş türü sayısının listesinin tutulması, o alanın koruma altına alınması için son derece önemlidir. Kuş Gözlemciliği Etik Kurallarına Uyun Kuş Gözlemcisi olarak: -Kuşların ve çevrelerinin refahına saygı gösterin * Kuşların yaşam alanlarını korumak; * Kuşları strese sokmaktan veya tehlikeye maruz bırakmaktan kaçının, izlerken, fotoğraflarken, kaydederken veya video çekerken dikkatli davranmak; * Kayıtların veya kuşları çekmenin diğer yöntemlerinin (kayıttan ses çalma) kullanımından kaçının; bu yöntemleri gözlem veya nesli tükenmekte olan türleri çekmek için yoğun olarak kullanılan alanlarda, neslinin tükenme tehlikesinde veya hatta nadir veya sınırlı bir yerde meydana gelme alanlarında asla kullanmayın; * Özellikle kısa mesafeli çekimler için yapay ışık veya flaşı ölçülü kullanın; * Yuvalar, yuva kolonileri veya önemli beslenme yerlerinden yeterli uzaklıkta durun. Bu hassas alanlarda, uzun süreli gözlem, video, fotoğraf veya ses kaydı gerekliyse, doğal örtüden yararlanarak bir kamuflaj veya saklanma yeri kullanmayı deneyin. Dikkatsiz yaklaşımlar onarılamaz zararlara neden olabilir; -Kuşların üreme sürecine saygı gösterin * Önceki maddede belirtildiği gibi yuvalar ve yuvalama kolonileri ve beslenme alanlarında minimum mesafeyi koruyun; * Yuvalara yakın ses çalmayın; * Varlığınız kuş tarafından algılanıyorsa orada mümkün olduğunca az zaman kalın; * Yuvalara, yumurtalara veya yavrulara asla dokunmayın veya etraflarındaki bitki örtüsü dahil yuvaların kamuflajına zarar vermeyin; * Yavruları, yumurtadan çıkan kuşları veya yavrularını besleyen ebeveyni fotoğraflamak için flaş kullanmaktan kaçının; -Nadir bir kuşun haberini bildirmeden önce, kuşa, çevreye ve o konumdaki insanlara yönelik potansiyel rahatsızlık durumunu değerlendirin ve yalnızca bölgeye erişim kontrol edilebiliyorsa, rahatsızlık en aza indirilebiliyorsa ve mümkünse, alan sahibinden izin alınabiliyorsa bildirin. Nadir kuşlar için yuvalama yerleri yalnızca yetkili makamlara açıklanmalıdır; -Gözlem yaptığınız yerlerde, yollarda, patikalarda kalın, habitata verdiğiniz rahatsızlığı en aza indirmeye çalışın; -Yasalara ve başkalarının haklarına saygı gösterin; * Sahibinin açık izni olmaksızın özel mülke girmeyin; * Hem ülkenizde hem de yurtdışında yolların ve kamuya açık alanların kullanımına ilişkin tüm yasa, kural ve yönetmeliklere uyun; * Parklar, Koruma Birimleri (Milli Parklar) ve genel olarak gözlem alanlarının iç kurallarına saygı gösterin, halka açık bir alan olsa veya giriş ücreti tahsil edilmiş olsa bile; * İnsanlarla iletişimde nazik olmaya özen gösterin. Onların örnek davranışları, hem diğer kuş gözlemcileri hem de diğer insanlar için iyi niyet yaratacaktır; * Genel olarak doğanın korunması için çalışan rehberlerin, gözlemcilerin ve temsilcilerin çalışmalarıyla işbirliği yapmaya çalışın; * Çevrenizi temiz tutmaya azami özen gösterin.
Yazan: Yeşim Vergiliel,   Fotoğraf: Alihan Vergiliel