Ornito Atlas (Türkiye Kuş Atlası) çalışmamızı kısa süre önce 4 Şubat 2021’de duyurmuştuk. Bu çalışma kuş gözlemcilerini ve fotoğrafçılarını Türkiye’de ortak bir platformda toplamayı amaçlayan ornito.org’a alışılmışın dışında bir özellik daha kazandırdı. Öyle ki yaklaşık 15-20 yıldır doğa fotoğrafçılarının fotoğraf paylaştıkları internet adresleri ve gözlemcilerin gözlemlerini girdiği yurtdışı internet adresleri arasında bilgi bölünmüş ve yeterli verim alınamamıştır. Bu durum düşünüldüğünde ornito.org’un Türkiye’nin kuş verisini Ornito Atlası (Kuş Atlası) verisi olarak Türkiye’de toplayan bir ara yüze sahip olması önemli bir fark olarak öne çıkar. Ülkemizde kuş gözlemcilerinin veri paylaştıkları farklı ara yüzler vardır ancak ornito.org ilk kez vatandaş bilimi ile toplanan verinin Kuş Atlası verisi olarak depolanmaya başladığı yer olmuştur. 2021 yılının Şubat ayı itibari ile Türkiye Kuş Atlası çalışması Ornito Atlas adıyla sürekli bir çalışma halini almıştır. Peki Ornito Atlas veri tabanının diğerlerinden farkı nedir?
Türkiye Üreyen Kuş Atlası projesi kapsamında kuşların üreme bilgisi kuş gözlemcileri tarafından toplanmaya başlamıştı. Diğer bir deyişle üreme bilgisi ülkemizde kuş gözlemcilerinin dikkate aldığı bir konudur. Ornito Atlas projesi ise üreme bilgisi toplamanın yanı sıra konumsal veriyi Kuş Atlası için yüksek sayılabilecek bir çözünürlükte toplamaktadır. Daha önce yapılmış çalışmalarda veri tabanlarında toplanan veri bir kişi tarafından bilgisayar yardımıyla Atlas verisine dönüştürülürdü. Ornito Atlas’ta ise bu iş yazılım tarafından otomatik bir şekilde yapılmaktadır. Yüksek çözünürlüklü veri nedir?
Görünürde basit ama tabii ki yazılımsal olarak zor bir çalışma ile bunu başardık. Diğer veri tabanlarından farklı olarak konum bilgisini hem 50×50 km kare özelinde hem de 10×10 km kare özelinde toplayabiliyoruz. Teknik detaylar hem karmaşık hem de okuyucu için anlaşılması güç olacağından burada verilmemiştir. Ancak, söylenmesi gereken şudur ki bu sistem Avrupa Kuş Sayım Komitesi’nin İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası’nda kullandığı karelaj yöntemi kullanılarak oluşturulmuştur. Bu durumda, bir sonraki Avrupa Kuş Atlası çalışmasında Ornito Atlas’ın Türkiye adına önemli bir veri sağlayıcı olacağı kesindir. Toplanan verinin 10×10 km karelik alanlar temel alınarak gruplandırılması sayesinde sınırları belirli alanlar için tür zenginliği verisi üretilir. Habitat ve iklim özellikleri kısa mesafede dahi önemli ölçüde değişen ülkemizde konum verilerinin 10×10 km kare kadar küçük alanlar özelinde gruplandırılması yüksek çözünürlük olarak adlandırılır. Verinin toplanması nasıl olacak?
Ornito.org internet sitesi 30 Ağustos 2020’de kuruldu. Üyeliklere açık hale geldiği günden bugüne kadar bünyesinde toplanmış ve bundan sonra toplanacak olan tüm gözlem verisi Ornito Atlas için kullanılacak. Ancak, özellikle kuşların üreme dönemi olduğunu bildiğimiz 15 Mart – 15 Temmuz döneminde gözlemcilerin sahada iken gördükleri kuşların üreme bilgisini kaydetmeleri önemlidir. Bunun bir örneği olarak bu gözlem verilebilir: Ornito.org/Gozlemler/Detail/7171 Buna benzer gözlem oluşturmak için üreyen kuşların temel davranışlarını bilmek gerekir. Bu davranışları öğrenmenin en iyi yolu yaşam ortamlarında üreme döneminde kuşları izlemektir. Kuş fotoğrafçıları için davranış izlemek sıklıkla zor olabilmektedir. Kısa süre için de iyi bir fotoğraf için yapmanız gereken bellidir ve bu işte çoğunlukla gözleme yer yoktur. Ancak, sahada geçirilen süre boyunca çok sayıda tür etrafınızda öter ya da yuvasına veya yavrusuna besin taşır. Bu gibi davranışlar üreme bilgisinin ta kendisidir. Bunları not edip kayıt girerken üreme bilgisi listesinden geçerli olanı seçmek Ornito Atlas’a katkı vermek için yeterlidir. Ornito Atlas ne için veri topluyor?
Öncelikle Türkiye Kuş Atlası çalışmasının sürekli olması temel hedef olarak belirlenmiştir. Bu çalışma ülkemizde üreyen kuşların dağılım alanlarını detaylı bir şekilde belgelemeyi hedefler. Peki ya neden? Canlı türlerinin dağılımları ve popülasyon büyüklükleri arasında güçlü bir ilişki vardır. Bir türün dağılım alanı küçüldü mü, bu durumun popülasyondaki küçülmeden ileri geldiği düşünülebilir. Başka bir durum ise yaşam alanlarının kaybolmasıdır. Bir kuş türünün alandaki varlığı gereksinim duyduğu canlı ve cansız çevre koşullarının varlığına bağlıdır. Hem yaşam alanlarının uygun olmayışı hem de çeşitli nedenlerle popülasyonlarda görülen küçülmeye bağlı olarak kuşların dağılımları değişir. Kısacası, bir kuşun varlığı çok boyutlu ve çok sayıdaki etkileşim tarafından belirlenir. Ancak, her ne kadar tüm Dünya’da insan nedenli biyolojik çeşitlilik kayıpları yaşanıyor olsa da ülkemizde kuşların nerede ve ne zaman, ne amaçla bulunduğu hala tam olarak bilinmemektedir. Bilgi eksiği nedeniyle tür koruma çalışmaları için gereken politikalar etkin bir şekilde oluşturulamaz ve farkında olmadan kaybedilen doğal değerlerin geri kazanılması sağlanamaz. Bilgi birikimimiz ve deneyimlerimiz sınırlı olduğu için Ornito Atlas gibi çalışmalara duyulan ihtiyaç devam etmektedir. Çünkü, Türkiye Kuş Atlası yani Ornito Atlas çalışması yapılıp bitirilecek bir proje olarak tasarlanmamıştır. Bu çalışma günümüzde kuş fotoğrafçılarının ve gözlemcilerinin birikimlerini arttırabilecekleri ve bir araya getirip aktarabilecekleri bir ortam sağlar. Nasıl mı?
Vatandaş Bilimi temelli çalışmalar son 25-30 yılda giderek yaygınlaşmış ve günümüzde bilim için önde gelen veri sağlayıcıları olmuştur. Paylaşılan veri bir diğer gözlemci için yeni bir bilgi iken paylaşan için hızlı bir tatmin yoludur. Öyledir çünkü, bir yapbozun parçasını bulup doğru yere koymaktır aslında yaptığımız. Yerine yerleştirilen her bir parça çerçevedeki resim hakkında bilgi verir. Merakla beklenen resmi tamamlamak için bir arkadaş grubunun el ele verip keyifle çalıştığı bir iştir bu. Peki ya sonra ne olur?
Garip ama gerçek olan şudur, doğada vakit geçirmek isteyen ve bundan zevk alan kuş gözlemciler için her şey biliniyor hale gelmiş olacak. Sıkıcı değil mi? Ancak, her şey derken üreyen kuşların nerede ürediğini biliyor olacağız. Diğer bir deyişle bu aşamadan sonra yapılacak başka çok iş olacaktır. Ve yeni işlerin kalitesi ve güvenilirliği ürettiğimiz veriyle doğrudan ilişkilidir. Bu nedenledir ki Türkiye gibi büyük bir ülkede resmi tamamlamak kolay değil, çokça çaba gerektiren ve mevcut koşullarda yavaş sürecek bir iştir. Ne yazık ki bu süreç içinde devam eden insan kaynaklı doğa tahribatı nedeniyle kuşların dağılımları değişmeye devam edecektir. Elimizde olan ve yapmak istediklerimiz nedir?
Bugüne kadar Türkiye Üreyen Kuş Atlası çalışması ülkemizin en kapsamlı Kuş Atlası çalışmalarından biri oldu. Ancak, 50×50 km karelik 350’den fazla çalışma alanı dikkate alınarak Türkiye’nin kuş dağılımları yapbozu tamamlandı. Ornito Atlas ile bu yapbozu bir kez daha ama daha uzun soluklu bir iş olarak yeniden kurduk ve parçaları birleştirmeye başladık. Bu sefer alan boyutu (yapbozun parçaları) 10×10 km kare ve 8000’den fazla çalışma alanı var. Her bir 10’luk karede 313 üreyen türünün varlık yokluk durumu ve üreme durumu için gözlem yapılmasını hedefliyoruz. Büyük bir iş olduğu çok net ortada değil mi? Vaktimiz var, yapmamız gereken bilgimizi paylaşmaktan çekinmeden, yeni kuş gözlemcileri ve fotoğrafçıları kazanmayı gözeterek çalışmak ve veri üretmek olmalıdır. Böyle olmalı çünkü, bir örnek olarak İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası tüm Avrupa’da, farklı çalışma gruplarının olduğu ülkelerdeki veriler bir araya getirilerek tamamlandı. Gelecekte bir gün benzer çalışmalar için Türkiye’deki verilerin bir yerde toplanması mümkün olacaktır. Asıl önemli olan üreme bilgisi olan kuş kayıtlarının toplanmaya devam edilmesidir. İlkbahar geliyor, bazı kuş türlerinin ötüşlerini duymaya başladık bile, yakındır, yine yeniden yaşam dolacak ovalar, ormanlar, dağlar ve sulak alanlar. Hazırlanın, kuşlu yeni maceralar biriktirirken paylaşmayı da unutmayın. Kuşlarla ve Ornito Atlas ile kalın. Yazan: Lider Sinav,   Düzenleyen: Yeşim Vergiliel,   Fotoğraf: Alihan Vergiliel